Powodzie występują w Polsce dość regularnie. Mapy ryzyka opracowane przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie obejmują aż 28 tys. km obszarów wokół rzek[1]. Choć samo zalanie może być chwilowe, to często niesie za sobą długofalowe skutki w postaci uszkodzeń infrastruktury i okolicznych gospodarstw domowych. Dlatego ważne jest prewencyjne działanie w celu uniknięcia zagrożenia. Jakie rozwiązania pozwalają skutecznie zapobiegać powodziom?
Powódź – najczęstsze przyczyny
Według definicji powódź oznacza podtopienia i zalania na obszarach, które naturalnie nie są pokryte wodą. Zwykle jest to efekt czasowego wezbrania wody w zbiornikach wodnych: korytach rzek, jeziorach, kanałach, a nawet w morzu.
Główne ryzyko wystąpienia powodzi dotyczy terenów znajdujących się w okolicach zbiorników wodnych. Instytucje zarządzające gospodarką wodną zajmują się tworzeniem specjalnych map, na których wskazują poziom ewentualnego zagrożenia.
W przypadku obszarów objętych 10% ryzykiem do podtopień może dochodzić nawet raz na 10 lat. By zapobieganie powodziom na tych terenach było skuteczne, konieczne jest rozpoznanie ewentualnych zagrożeń i dopasowanie rozwiązań, które pomogą ograniczyć to ryzyko w przyszłości.
Wyróżniamy następujące rodzaje powodzi:
- opadowa – powstaje w wyniku długotrwałych lub intensywnych opadów. Występują najczęściej w sezonie burzowym;
- roztopowa – jest efektem intensywnego topnienia i odwilży;
- sztormowa – występują na terenach przymorskich. Wywołują ją silne wiatry, spychając wodę na brzeg lub torując jej ujście;
- zatorowa – wywołana zamarzaniem rzek i gromadzącym się lodem utrudniającym swobodny przepływ wody.
Powódź i jej skutki
Skutki powodzi mogą przybrać różną skalę – od chwilowych zalań o małym zasięgu do bardzo destrukcyjnych podtopień czy nawet zatopień. Efektem mogą być zniszczenia środowiskowe i straty materialne. Do najczęściej występujących skutków powodzi występujących na terenie Polski można zaliczyć:
- zalewanie budynków mieszkalnych i przemysłowych;
- podtopienie terenów rolnych, leśnych i ekosystemów, które niszczą plony, drzewostan, itp.;
- zniszczenie budowli hydrotechnicznych;
- uszkodzenie zbiorników asenizacyjnych (w przypadku braku podłączonej kanalizacji) i innych podziemnych instalacji[2].
Wszystkie wyżej wymienione skutki wiążą się z ogromnymi stratami finansowymi, materialnymi, a w skrajnych przypadkach także z utratą życia przez ludzi czy zwierzęta.
Intensywne opady deszczu trudno przewidzieć i zatrzymać. Dlatego tak ważne są działania prewencyjne, które pomagają zmniejszać skutki powodzi i ograniczyć ryzyko w zagrożonych obszarach.
Retencja w zapobieganiu powodziom
Jednym z głównych czynników warunkujących ryzyko występowania powodzi jest retencja. To zdolność danego terenu do wchłaniania i gromadzenia wody. Chłonność zależy m.in. od rodzaju podłoża, jego ukształtowania, stopnia roślinności i wielu innych.
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje retencji:
- naturalną – odnoszącą się do chłonności środowiska naturalnego m.in. w roślinności, glebie, ciekach i zbiornikach wodnych itp.
- sztuczną – oznacza metody gromadzenia wody w okolicy, z wykorzystaniem naturalnych i sztucznych zbiorników.
Kluczem do skutecznego zapobiegania powodziom jest ich wzajemne uzupełnianie.
Retencja naturalna – podstawa zapobiegnia powodziom
Jednym z podstawowych elementów skutecznego zapobiegania skutkom powodzi jest troska o retencję naturalną. Zachowanie środowiska w jego pierwotnym stanie sprzyja zatrzymywaniu wody i jej niekontrolowanemu rozprzestrzenianiu się.
Do zatrzymania wody przyczynia się przede wszystkim bujna roślinność – głównie w lasach. Drzewa są w stanie wchłaniać duże ilości wody, która z czasem odparowuje i nie stanowi dalszego zagrożenia.
W przypadku rzek duże znaczenie ma zachowanie ich naturalności. Pierwotny ciek sprzyja powolnemu spływowi i utracie wody, a przy zachowaniu odpowiednich obszarów zalewowych, szybko niweluje jej nadmiar. Do zapobiegania skutkom powodzi przyczynia się także rzeczna fauna – tamy budowane przez bobry doskonale retencjonują wodę w mniejszych korytach rzek.
Warto zadbać także o utrzymanie tarasów zalewowych. Precyzyjne określenie terenów zalewowych i ograniczenie możliwości budowy pomogą utrzymać zagrożenie jak najdalej od miast i mniejszych miejscowości.
Zapobieganie powodziom – zielono-niebieska infrastruktura
W przypadku miast możliwości korzystania z naturalnych metod retencji są ograniczone. Wszechobecny beton uniemożliwia wchłanianie wody w glebę. W przypadku intensywnych opadów oraz niewydolności kanalizacji woda może się szybko kumulować, wywołując podtopienia.
Dlatego tak ważnym elementem zapobiegania powodzi jest stosowanie błękitno zielonej infrastruktury. Jej zadanie polega na odprowadzaniu nadmiaru wód opadowych oraz zapobieganie skutkom suszy. Dotyczy nie tylko obetonowania przestrzeni i zwiększenia chłonności terenu, ale także nowoczesnych metod zatrzymania wody, co przekłada się na wydajność ekonomiczną miasta.
Jakie rozwiązania zalicza się do zielono-błękitnej infrastruktury?
- Kwietne łąki – wchłaniają i gromadzą wodę opadową. Stanowią wsparcie naturalnej retencji, a jednocześnie są siedliskiem dla wielu gatunków roślin i zwierząt w miastach. Nie wymagają intensywnego utrzymania.
- Zbiorniki retencyjne – dzięki modułowej konstrukcji można je wybudować w dowolnym miejscu. Pomagają gromadzić wodę, którą później można ponownie wykorzystać, np. do celów komunalnych.
- Stosowanie nawierzchni przepuszczających wodę – w miejscach, gdzie nie ma szansy na naturalne wchłanianie wody, można zastosować przepuszczalne powierzchnie umożliwiające jej odprowadzanie.
- Niecki retencyjne – to fragment terenu z łagodnym zagłębieniem. Jej zadanie polega na czasowym gromadzeniu wody. Niecki mogą być stosowane zarówno w parkach miejskich, jak i przydomowych ogrodach.
- Zielona architektura – to jedno z najnowocześniejszych rozwiązań wspierających retencję. Pokrywanie dachów budynków naturalną roślinnością pomaga pochłaniać wodę i stanowi naturalną ochronę przed powodzią. Tak zgromadzoną wodą można także dodatkowo zarządzać.
[1] Mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego (wody.gov.pl)
[2] INSTRUKCJA PROWADZENIE I AKTUALIZACJA BAZY DANYCH GEOLOGICZNO-INŻYNIERSKICH (BDGI) (wody.gov.pl)