Wobec wyraźnych zmian klimatycznych stajemy przed rosnącą skalą wyzwań oraz problemów, które mają i będą miały coraz większy wpływ na jakość naszego życia. Zanieczyszczenie powietrza, ekstremalne zdarzenia pogodowe, wyspy ciepła, nadmiar lub niedobór wody, utrata naturalnych siedlisk i bioróżnorodności czy wreszcie nierówności społeczne dotykają przede wszystkim aglomeracje miejskie. Tymczasem proste rozwiązania inspirowane naturą to nie tylko skuteczny sposób rozwiązywania kilku problemów naraz, ale także wymierne korzyści środowiskowe, społeczne i ekonomiczne.
- Efekty zmian klimatu w miastach
- Zalety rozwiązań bliskich naturze
- Zbiorniki retencyjne, mokradła, niecki i rowy chłonne
- Powierzchnie przepuszczalne
- Ogrody deszczowe, zielone dachy, ściany i przystanki
- Elementy zielono-niebieskiej infrastruktury w miastach – HYDROZONE
Coraz widoczniejsze i bardziej dotkliwe skutki zmian klimatu
Najpierw intensywna urbanizacja polskich miast i rola wody w zasadzie zredukowana do potrzeb gospodarczych i technologicznych. Potem komercjalizacja życia i galopujący konsumpcjonizm. I wreszcie tzw. rewitalizacja dająca złudne poczucie kontroli nad miejską przestrzenią, w rzeczywistości zakończona wycinką drzew i zalewem betonu… Wszystko razem spowodowało radykalne zmiany w środowisku miejskim, których skutki odczuwamy z roku na rok coraz częściej, dłużej i boleśniej.
Zdaniem ekspertów ze względu na wysoki poziom inwestycji, zagęszczenie ludności oraz infrastruktury, miasta to obszary wyjątkowo wrażliwe na zmiany klimatu. Obecnie zamieszkuje je ponad 50% populacji, podczas gdy zajmują zaledwie 3% powierzchni Ziemi, a prognozy mówią, że w 2050 r. będzie to już ¾ społeczeństwa!
Dokuczliwe skutki nadmiernej ingerencji w środowisko naturalne, z którymi już teraz przychodzi się mierzyć mieszkańcom miast to przede wszystkim:
- dotkliwe fale upałów,
- miejskie wyspy ciepła,
- gwałtowne burze i deszcze nawalne,
- wysoki odpływ powierzchniowy,
- wzrost zagrożenia powodziowego,
- przedłużające się okresy suszy i związane z nimi niedobory wody,
- niekorzystny bilans wodny,
- obniżenie poziomu wód gruntowych i pogorszenie warunków wegetacyjnych roślin,
- zanieczyszczenie wód płynących i stojących,
- emisja szkodliwych gazów,
- wzrost zużycia energii i kosztów funkcjonowania miasta,
- rozprzestrzenianie się chorób i epidemii.
Jakie są zalety rozwiązań bliskich naturze?
Błękitno-zielona infrastruktura (z ang. nature-based solutions) to wszelkiego typu rozwiązania, których głównym celem jest zatrzymanie wody deszczowej w miejscu opadu oraz jej infiltracja do gruntu. Opiera się na współpracy z przyrodą i wykorzystaniu naturalnie zachodzących w niej procesów, nie zaś próbach jej ujarzmienia. Z ekologicznego, ale także ekonomicznego punku widzenia, rozwiązania inspirowane naturą to najprostszy, a jednocześnie niezwykle efektywny sposób na zagospodarowanie wód deszczowych, zasilenie wód gruntowych i poprawę warunków wegetacyjnych zieleni miejskiej.
Elementy błękitno-zielonej infrastruktury nie tylko doskonale wkomponowują się w miejskie otoczenie, z powodzeniem je uzupełniając czy nawet zastępując, ale mogą też pełnić wiele ważnych funkcji jednocześnie, co jest szczególnie istotne w kontekście łagodzenia skutków oraz adaptacji do zmian klimatycznych. Np. zielone przestrzenie miejskie nie tylko umożliwiają swobodną infiltrację wód opadowych, ale także pochłaniają dwutlenek węgla, zmniejszają zanieczyszczenie powietrza, poprawiają jego wilgotność i jonizację, łagodzą efekt miejskich wysp ciepła, są doskonałym miejscem wypoczynku i szansą na bliski kontakt z naturą czy nawet okazją do poszerzania lub zacieśniania kontaktów międzyludzkich.
Koncepcja tego typu przedsięwzięć kładzie nacisk na równowagę i wzajemną zależność elementów zieleni i wody w powiązaniu z kształtowaniem przyjaznych mieszkańcom wielofunkcyjnych przestrzeni publicznych. Trzeba jednak zaznaczyć, że skuteczność funkcjonowania błękitno-zielonej infrastruktury zależy od konsekwencji w jej zaplanowaniu, realizacji oraz utrzymywaniu.
Zbiorniki retencyjne, mokradła, niecki i rowy chłonne
Właściwie zaprojektowane naturalne lub sztuczne zbiorniki retencyjne o pojemności odpowiedniej do odpływu ze zlewni, to jeden ze skuteczniejszych sposobów na ochronę przyległych terenów przed zalaniem wodą spływającą z uszczelnionych powierzchni. Często tworzone są bardziej skomplikowane systemy, na które składają się zbiorniki podziemne, naziemne, jedno- lub wielokomorowe, szczelne oraz infiltracyjne, a także stawy, niecki czy rowy chłonne. Wraz z towarzyszącą im zielenią stanowią niezwykle cenny element krajobrazu miejskiego, ale mogą też pełnić inne funkcje np. przeciwpożarowe czy rekreacyjne.
Mokradła to z kolei swego rodzaju naturalne gąbki magazynujące opady, które dzięki dużej masie roślinnej i bioróżnorodności doskonale oczyszczają wodę oraz pełnią ważne funkcje biocenotyczne.
Rozwiązaniem stosunkowo łatwo wkomponowującym się w krajobraz miejski i stanowiącym skuteczny oraz ekonomiczny sposób na odwodnienie pobliskich ciągów komunikacyjnych są niecki infiltracyjne. Przyjmują postać płytkich i zazwyczaj trawiastych zagłębień terenu mających na celu krótkotrwałą retencję i infiltrację deszczówki do gruntu. Wykonuje się je pojedynczo lub w układach kaskadowych.
Rowy chłonne to liniowe elementy infiltracyjne budowane najczęściej wzdłuż dróg lub chodników, w których zgromadzona woda opadowa może przenikać do gruntu, a jej nadmiar odprowadzany jest dalej. Zazwyczaj sięga się po nie w miejscach, gdzie innego typu rozwiązania wymagające np. większej powierzchni nie mogą być zastosowane.
Powierzchnie przepuszczalne
Standardowe nawierzchnie betonowe lub asfaltowe latem szybko się nagrzewają, a w czasie deszczy tworzą kłopotliwe kałuże, które mogą utrzymywać się nawet przez dłuższy czas. Nawierzchnie przepuszczalne dzięki znajdującym się w nich otworom lub porowatej konstrukcji materiału umożliwiają przenikanie wody bezpośrednio do gruntu. Zastosowanie tego typu rozwiązań niesie za sobą szereg korzyści, takich jak: ograniczanie spływu powierzchniowego i odciążenie kanalizacji, zasilanie wód gruntowych, filtrowanie zanieczyszczeń oraz obniżanie temperatury powierzchni.
Istnieją różnego typu rozwiązania w tym zakresie, można np. wybrać betonową kostkę ułożoną w pewnych odstępach, ażurowe betonowe płyty, żwir czy kruszywa naturalne łączone żywicami syntetycznymi itp.
Ogrody deszczowe, zielone dachy, ściany i przystanki
Ogrody deszczowe mogą być budowane w pojemnikach lub bezpośrednio w gruncie i przybierają różnorodne formy zarówno pod względem kształtu czy wielkości, jak i rodzaju wykorzystanych w nich roślin. To coraz popularniejsze rozwiązania, które nie tylko spełniają funkcję dekoracyjną, lecz służą do filtrowania wody opadowej, zbierając ją i stopniowo oddając do ekosystemu. Złożone są z kilku warstw o zróżnicowanej przepuszczalności i chłonności, co umożliwia skuteczne usuwanie zanieczyszczeń podczas przesiąkania wody, zanim dostanie się ona do gruntu lub zostanie odprowadzona do odbiornika. Ogrody deszczowe w pojemnikach można z łatwością adaptować do różnych przestrzeni miejskich, takich jak trawniki, skwery, parkingi, dziedzińce czy podwórka.
Podobny i równie ozdobny charakter mają pasaże roślinne, które oczyszczają wodę deszczową spływająca z niewielkich powierzchni dzięki filtrom gruntowymi oraz odpowiednio dobranym kompozycjom roślinnym.
Zielone dachy to rozwiązania służące zwiększaniu ilości zieleni w intensywnie zabudowanych przestrzeniach miejskich. Dzięki zastosowaniu specjalnych substratów glebowych umożliwiają adaptację zieleni bez konieczności przeznaczania na nią dodatkowego terenu. Trzeba tutaj zaznaczyć, że obok terenów komunikacji, dachy stanowią główną powierzchnię zbierania opadów, stanowią bowiem około 40–50% całkowitej powierzchni obszarów nieprzepuszczalnych.
Innym niezwykle skutecznym sposobem na zatrzymanie spływającej wody w mocno zabudowanej przestrzeni oraz poprawę mikroklimatu są zielone ściany. Pomagają redukować skutki zmian klimatycznych na wiele sposobów: wzmacniają izolację termiczną budynków, a tym samym ograniczają potrzebę ogrzewania ich zimą lub chłodzenia latem, poprawiają izolację akustyczną, chroniąc przed miejskim hałasem, podnoszą jakość powietrza zarówno w pomieszczeniach, jak i na zewnątrz poprzez absorpcję zanieczyszczeń, generują przyjemny cień latem, łagodząc efekty miejskich wysp ciepła.
Zielone przystanki to stosunkowo nowe rozwiązanie z zakresu miejskiej architektury, które oprócz podstawowej funkcji zapewnienia zadaszenia oraz miejsc siedzących dla oczekujących pasażerów komunikacji miejskiej, zatrzymuje wodę deszczową i zapewnia przyjemną, zieloną przestrzeń. Przystanek jest zazwyczaj pokryty zielonym dachem, gdzie wodę opadową pobierają posadzone tam rośliny, a jej nadmiar zatrzymywany zostaje w skrzyni retencyjno-infiltracyjnej, z roślinami pnącymi porastającymi tył lub boki przystanku. Trafia do niej również spływ powierzchniowy z chodnika otaczającego przystanek, który kierowany jest następnie na pobliskie tereny zielone lub do strefy korzeniowej drzew.
Co ważne, wymienione przez nas rozwiązania oprócz zalet związanych z retencją i oczyszczaniem wody, a także poprawą mikroklimatu w mieście, wspierają różnorodność biologiczną, zapewniając siedliska dla ptaków i owadów!
Budowa zbiornika Hydrozone Benefit wraz z budową kanalizacji deszczowej w m. Międzywodzie
Innowacyjne elementy zielono-niebieskiej infrastruktury w miastach, czyli HYDROZONE
HYDROZONE to wielofunkcyjne zbiorniki retencyjne, które umożliwiają gromadzenie oraz podczyszczanie wód opadowych. Z jednej strony zwiększają bezpieczeństwo przeciwpowodziowe, z drugiej zaś dzięki zastosowaniu układów podczyszczających dają szerokie możliwości w zakresie zagospodarowania deszczówki w miejscu opadu. Może być ona wykorzystywana zarówno do podlewania miejskich terenów zielonych, takich jak parki, skwery, miejskie ogrody, trawniki czy klomby, jak również w celach sanitarnych czy przeciwpożarowych.
Zaletą systemów retencyjnych HYDROZONE jest kompaktowa budowa modułowa, która pozwala na montaż nawet w miejscach o bardzo ciasnej zabudowie.
Tego typu nowoczesne rozwiązanie może mieć istotny wpływ na zwiększenie atrakcyjności zlokalizowanych w pobliżu inwestycji. Woda deszczowa nie tylko zasili fontanny, wodne place zabaw czy tereny zielone, a zatem pozwoli racjonalniej gospodarować zasobami wody pitnej oraz ograniczyć koszty związane z jej eksploatacją. Może także posłużyć do stworzenia przyjaznej mieszkańcom strefy spokoju i relaksu.
Jednym z ciekawszych rozwiązań w zakresie zielono-niebieskiej infrastruktury jest zaprojektowany w Łodzi zbiornik z układem hydrofitowym. Betonowy zbiornik z częścią podczyszczającą wodę opadową z zawiesiny mineralnej oraz substancji ropopochodnych zlokalizowany został pod ziemią, a na powierzchni widoczna jest jedynie bujna zieleń hydrofitowa, która pozwala dodatkowo na podczyszczanie wody z ewentualnych biogenów.
Skutecznym antidotum na dokuczliwe podtopienia gnębiące mieszkańców nadmorskiego Międzywodzia okazał się zbiornik HYDROZONE BENEFIT, który zapewnił magazynowanie wody pochodzącej z systemów deszczowych oraz dzięki zastosowaniu dodatkowych elementów podczyszczających na jej ponowne wykorzystanie do celów m.in. podlewania zieleni. Bezpieczeństwo całemu układowi zapewnia innowacyjny system BUMERANG SMART pozwalający na bieżąco śledzić status monitorowanych obiektów i w razie wystąpienia zdarzeń niepożądanych generować odpowiednie alarmy oraz uruchamiać niezbędne procesy.